1. Қўшиб юбориш шаклида қайта ташкил этишни амалга оширишда молиявий ҳисобот кўрсаткичларини шакллантириш тартиби "Қайта ташкил этишни амалга оширишда молиявий ҳисоботни шакллантириш" 23-сон БҲМСнинг  5-параграфида белгиланган (АВ томонидан 27.06.2005 йилда 1484-сон билан рўйхатдан ўтказилган )

23-сон БҲМСнинг 29-бандига биноан ўз фаолиятини тўхтатаётган барча қайта ташкил этилаётган микрофирмалар вужудга келган корхона ҳақидаги ёзув Юридик шахсларнинг ягона давлат реестрига киритилишидан олдинги кунгача бўлган ҳолатга кўра якуний молиявий ҳисобот тузадилар. У тузилгунга қадар даромадлар ва харажатлар ҳисобини юритиш счётлари ёпилади ва соф фойда суммаси муассисларнинг қўшиб юбориш шаклида қайта ташкил этиш тўғрисидаги қарори (шартномаси)да белгиланган мақсадларга йўналтирилади (тақсимланади). Бундан келиб чиқадики, ҳуқуқий ворис корхона ўз ҳисоботи ва ўзининг ҳисобварақларида қўшиб юборишда иштирок этган микрофирмаларнинг тушумини кўрсата олмайди. Тегишинча, ЯСТ ҳисоб-китобини тўлдираётганда фақат ҳуқуқий вориснинг ўзи қайта ташкил этишдан кейин олган тушуми кўрсатилади ва ундан келиб чиқиб ҳисоблаб ёзилади ҳамда ЯСТ ҳисоботида кўрсатилади.

Солиқ кодексига асосан 2 та микрофирма қўшиб юбориш йўли билан қайта ташкил этилаётганда ҳар бир микрофирмага солиқ даври бошланганидан эътиборан қайта ташкил этиш тугалланган кунга қадар бўлган давр юзасидан топшириш далолатномаси асосида алоҳида-алоҳида солиқ ҳисоботи тузилади. У топшириш далолатномаси тасдиқланган кундан эътиборан уч иш куни ичида солиқ органларига тақдим этилади (СК 44-модда, 3 қисми). Яъни ҳар бир микрофирма бўйича қўшиб юбориш пайтида ЯСТ ҳисоб-китоби ва бюджетга тўланадиган ҳисоб-китоб суммаси мавжуд бўлади. Агар қандайдир сабабларга кўра қайта ташкил этилган корхоналар ЯСТ ёки бюджетга бошқа мажбурий тўловларни тўлашга доир солиқ мажбуриятини бажармаган бўлсалар, СКнинг 51-моддасига кўра, солиқ мажбурияти ҳуқуқий ворис, яъни улар қўшиб юборилиши натижасида ташкил этилган юридик шахс томонидан сўндирилади.

Қўшиб юбориш натижасида ташкил этилган юридик шахс ва солиқ органида ҳисобланган ва тўланадиган ЯСТ суммаларида тафовутлар, агар илгари ҳар бир қайта ташкил этилган корхона бўйича солиқ ҳисоботи тақдим этилган бўлса, юзага келмайди. Агар ҳисоблаб ёзилган ва тўланган солиқ суммаси мос тушмаса, сиз ягона солиқ тўловини тўлаш бўйича солиқ мажбуриятлари бажарилишига доир солиштирма далолатномасини тузишни сўраб тегишли давлат солиқ органига мурожаат қилишга ҳақли ҳисобланасиз (СКнинг 49-моддаси).

2. Ноозиқ-овқат истеъмол товарлари ишлаб чиқаришга ихтисослашган, сотув умумий ҳажмида уларни ишлаб чиқаришдан тушум улуши ҳисобот даври якунлари бўйича камида 60%ни ташкил этадиган, корхоналар (ЯСТ тўловчи) ЯСТ тўлашдан озод қилинади (28.01.2009 йилдаги ПҚ-1050-сон Қарорнинг 3-банди).

ЯСТ учун ҳисобот даври йил чораги ҳисобланиши ва ЯСТ бўйича ҳисоб-китоблар ҳар чоракда ўсиб борувчи якун билан тақдим этилиши (СК 359, 360-моддалари) сабабли реализация умумий ҳажмида ноозиқ-овқат истеъмол товарлари ишлаб чиқаришдан тушум улуши ҳар бир ҳисобот даври - йил чораги, ярим йиллик, 9 ой, йил якунларига қараб белгиланади.

Корхонанинг ноозиқ-овқат истеъмол товарларини ишлаб чиқаришга ҳақиқатда ихтисослашганлиги йил якунлари бўйича солиқ ҳисоботи билан бирга солиқ органларига тақдим этиладиган тасдиқланган шаклдаги маълумотнома-ҳисоб-китоб билан тасдиқланади (АВ томонидан 31.03.2009 йилда 1932-сон билан рўйхатдан ўтказилган Низомнинг 7-банди).

Демак:

• ҳисоб-китоб натижасида корхона йил якунларига кўра тегишли имтиёз мезонларига мос келмаса, у ЯСТни тўлайди;
• ҳисоб-китобга асосан корхона йил якунларига кўра белгиланган мезонларга мувофиқ келса, йиллик оборотга ЯСТ бўйича имтиёз қўлланилади. 

1. Чет эл инвестициялари тўғрисида"ги Қонуннинг (30.04.1998 йилдаги 609-I-сон) 6-моддасига мувофиқ чет эллик инвесторлар Ўзбекистон Республикаси ҳудудида чет эл инвестициялари иштирокидаги корхоналар ташкил этишлари ҳамда Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатлари билан ўзларига берилган барча ҳуқуқлар, кафолатлар ва имтиёзлардан фойдаланишлари мумкин.

Чет эл инвестициялари иштирокидаги корхоналар Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда ҳисоб-китобни ва ҳисоботни амалга оширадилар.

Президентнинг "Хорижий сармоялар иштирокидаги корхоналарга бериладиган қўшимча рағбатлантириш омиллари ва имтиёзлар тўғрисида" Фармони (1996 йил 30 ноябрдаги ПФ-1652-сон) 1-бандига асосан қуйидаги шартларга жавоб берадиган янгидан ташкил этиладиган корхоналар бўлган хорижий сармоялар иштирокидаги корхоналар жумласига киради:

• корхонанинг низом жамғармаси 600,0 млн. сўмдан (29.09.2017й. қадар - 150 минг АҚШ долларига тенг суммадан) кам бўлиши мумкин эмас;
• корхона иштирокчиларидан бири албатта хорижий юридик шахс бўлиши шарт;
• хорижий сармоялар улуши корхона низом жамғармасининг камида 30 фоизини ташкил этиши зарур.

Янги ташкил этилаётган корхоналар мазкур шартларга жавоб бермаган тақдирда хорижий сармоялар иштирокидаги корхоналар жумласига кирмайди.

Юқорида кўрсатилган шартларга мувофиқ бўлган ҳамда хўжалик фаолиятидан тушадиган жами маблағнинг 60 фоиздан кўпроғи низом фаолиятида уларнинг ўзлари ишлаб чиқараётган маҳсулот ва (ёки) кўрсатаётган сервис хизмати улушига туғри келадиган хорижий, шўъба ва қўшма корхоналар хорижий сармоялар иштирокидаги ишлаб чиқариш корхоналари жумласига киради.

Хорижий сармоялар иштирокидаги корхоналарнинг устав жамғармаларини таъсис ҳужжатларида кўзда тутилган миқдорларда шакллантиришнинг охирги муддати корхона давлат рўйхатидан ўтган пайтдан бошлаб 1 йилдан ошмаслиги керак.

Сизнинг ҳолатда, корхона икки нафар чет эллик фуқаро иштирокида такил этилган. Шунинг учун корхонангиз хорижий сармоялар иштирокидаги корхоналар жумласига кирмайди ва бундай корхоналар учун берилган ҳуқуқлар, кафолатлар ва имтиёзлардан фойдалана олмайди.

2. Янги ташкил этиладиган корхона белгиланган шартларга жавоб берадиган хорижий сармоялар иштирокидаги корхоналар жумласига кирадиган бўлса, уларга Республикамиз қонун ҳужжатлари билан ўрнатилган имтиёзлар ва преференциялар тадбиқ этилади.

Масалан, Президентнинг "Тўғридан-тўғри хорижий инвестициялар жалб этилишини рағбатлантиришга оид қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида" Фармони (10.04.2012 йилдаги ПФ-4434-сон) билан бир қатор имтиёзлар белгиланган. Жумладан, хорижий инвесторнинг пул шаклидаги улуши 5 млн АҚШ долларидан кам бўлмаган янгидан ташкил этилаётган хорижий инвестициялар иштирокидаги корхоналар солиқ қонунчилигида ўзгаришлар юз берган ҳолларда давлат рўйхатидан ўтган санадан бошлаб 10 йил мобайнида мазкур корхоналар давлат рўйхатидан ўтиш санасида амал қилган солиқларни тўлашга ҳақлидирлар.

Шунингдек, Президентнинг "Тўғридан-тўғри хусусий хорижий инвестицияларни жалб этишни рағбатлантириш борасидаги қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида" Фармони (11.04.2005 йилдаги ПФ-3594-сон) билан тегишли рўйхат бўйича иқтисодиёт тармоқларида маҳсулотларни ишлаб чиқаришга (хизматлар кўрсатишга) ихтисослаштирилган корхоналарга солиқ имтиёзлари белгиланган.

Фуқароларнинг жамғариб бориладиган пенсия таъминоти борасидаги барча ҳаракатлар "Фуқароларнинг жамғариб бориладиган пенсия таъминоти тўғрисида"ги Қонун (02.12.2004 йилдаги 702-II-сон) билан тартибга солинади. Мажбурий жамғариб бориладиган пенсия бадалларини тўлиқ ва ўз вақтида киритиш учун жавобгарлик мажбурий жамғариб бориладиган пенсия бадалларини киритувчи хўжалик юритувчи субъектлар раҳбарларига юкланади (Халқ банкида фуқароларнинг шахсий жамғариб бориладиган пенсия ҳисобварақларини очиш ва юритиш ҳамда уларга мажбурий ва ихтиёрий бадалларни киритиш тартиби тўғрисида Низомнинг 28-банди).

Фуқароларнинг шахсий жамғариб бориладиган пенсия ҳисобварағига мажбурий ҳар ойлик бадаллар ходимнинг ҳисоблаб ёзилган иш ҳақи (даромадлари) солиқ солинадиган суммаси 1 фоизи миқдорида ҳисоблаб ёзилади, бироқ белгиланган тартибда ҳисоб-китоб қилинган даромад солиғи суммасини камайтириш ҳисобига ШЖБПҲга ўтказилади.

Мисол. Ходимнинг иш ҳақи ойига 1 млн. сўмни ташкил этади. Йил бошидан бери жами даромад (октябр ҳам киради) 10 млн. сўм. Йил бошидан ҳисоблаб ёзилган ШЖБПҲга бадаллар суммаси 100 минг сўмни ташкил этади, ҳар ойда 10 минг сўм (1 000 000 х 1%) ўтказилади.

Жами даромадни ҳисоблаш ва жисмоний шахслар даромадидан олинадиган солиқни ушлаб қолиш йил бошидан ўсиб борувчи якун билан амалга оширилади. ШЖБПҲга бадаллар бевосита ушбу кўрсаткичлар билан боғланган, шу сабабли ҳисоб-китобни худди шундай тартибда бажариш лозим.

Аввалги иш жойидан унга жорий йилда тўланган даромадлар тўғрисида маълумотнома билан келган ходимни ишга қабул қилаётганда йил бошидан ҳисобланган ШЖБПҲга бадаллар суммасини ШЖБПҲ ҳисоб-китоби пайтида ҳисобга олиш шарт.

Мисол. Янги ишга қабул қилинган ходим бухгалтерияга илгариги иш жойидан унга йил бошидан ҳисобланган даромадлар тўғрисида маълумотнома тақдим этади. Маълумотномага кўра ходимга 1 январдан 1 мартга қадар қуйидагилар ҳисоблаб ёзилган: иш ҳақи 1 260 минг сўм, даромад солиғи72 033,75 сўм, ШЖБПҲга бадаллар  9 604,5 сўм; даромад солиғига ўтказилган 62 430 сўм (72 033,75 – 9 604,5).

Янги иш жойида 3 ой (март, апрель, май) ишланган ва 1 890 минг сўм ҳисобланган (ҳар бир ишланган ой учун 630 000 сўмдан). ШЖБПҲга бадаллар ўсиб борувчи якун билан, йил бошидан ушланган суммани ҳисобга олган ҳолда ҳисоб-китоб қилинади: январь-март ойлари учун ШЖБПҲга бадаллар суммаси 14 406,75 сўмни ((1 260 000 + 630 000) -449 325) х 1%), январь-апрель ойлари учун 19 209 сўмни( (1 890 000 + 630 000) - 599 100) х 1%), январь-май ойлари учун 24 011,25 сўмни ((2 520 000 + 630 000)- 748 875 х 1%) ташкил этади.

ШЖБПҲга бадаллар бўйича ортиқча тўловлар юзага келса, ортиқча тўланган бадал суммаси бўлғуси тўловларни тўлаш ҳисобига қайд этилади.

ШЖБПҲга бадаллар реестрида ҳисобот ойи учун даромад ва ШЖБПҲ суммасини акс эттириш керак, чунки реестр билан бир вақтда тақдим этиладиган тўлов топшириқномасининг нусхасида ҳисобот даври учун киритилган бадаллар суммаси кўрсатилади. Бунда реестрдаги ШЖБПҲга бадаллар якуний суммаси тўлов топшириқномасида кўрсатилган суммага мувофиқ келиши керак (Халқ банки томонидан фуқароларни шахсий жамғариб бориладиган пенсия тизимида шахсан ҳисобга олишни юритиш тартиби тўғрисида Низом (ВМнинг 21.12.2004й. 595-сон қарорига 1-илова 17-банди).

Юридик шахсларнинг мол-мулкига солинадиган солиқ ҳисоблаб чиқарилаётганда солиқ солинадиган база кўпи билан 10 йил давомида ишлатиб келинаётган машина ва асбоб-ускуналарнинг ўртача йиллик қолдиқ қийматига (ўртача йиллик қийматига) камайтирилади (СКнинг 269-мод. 16-банди).

Мол-мулк солиғи бўйича мазкур имтиёзни тўғри қўллаш мақсадида машина ва асбоб-ускуналар дейилганда хўжалик юритувчи субъектлар молиявий-хўжалик фаолиятининг бухгалтерия ҳисоби ҳисобварақлари режасининг 0130-"Машина ва асбоб-ускуналар" ҳисобварағида ҳисобга олинган асосий воситалар тушунилади.

Бухгалтерия ҳисобини юритиш тартиби бўйича ҳарид қилинган асосий воситалар аввал 0820 ҳисобварағида акс эттирилади. Шу билан бирга ушбу ҳисобварақда асосий воситаларни ўрнатиш ва йиғиш билан боғлиқ барча харажатлар ҳисобга олинади. Асосий воситалар ишга туширилгандан сўнг асосий воситаларни ҳисобга олувчи 01 тегишли ҳисобварағиларида акс эттирилади.

Юқоридагилардан келиб чиқиб, корхонангиз агар ишлаб чиқаришни модернизация қилиш мақсадида 2017 йилнинг охирида янги асбоб-ускуналарни харид қилиб, белгиланган муддатда ишга туширилган бўлса, 2018 йилдан бошлаб, юридик шахсларнинг мол-мулкига солинадиган солиқ ҳисоблаб чиқарилаётганда Солиқ кодексининг 269-моддаси 16-бандига мувофиқ тегишли имтиёзни қўллаши мумкин.

Машина ва асбоб-ускуналарнинг қолдиқ қиймати бошланғич (тикланиш) қиймат билан ҳисобланган амортизация ўртасидаги фарқ сифатида аниқланади. Қайта баҳоланган объектлар бўйича ҳисоб-китобга тикланиш қиймати қабул қилинади. 

Президентимизнинг 13.09.2017 йилдаги ПҚ-3271-сонли “Китоб маҳсулотларини нашр этиш ва тарқатиш тизимини ривожлантириш, китоб мутолааси ва китобхонлик маданиятини ошириш ҳамда тарғиб қилиш бўйича комплекс чора-тадбирлар дастури тўғрисида”ги Қарори маънавий ҳаётимизни юксалтиришда улкан аҳамиятга эга бўлган муҳим вазифаларни комплекс ҳал қилиш, китоб маҳсулотларини нашр этиш ва тарқатиш тизимини такомиллаштириш, ўзбек ва дунё адабиётининг энг яхши намуналарини интернет тармоқларига жойлаштириш ва уларни тарғиб қилиш ҳамда кенг китобхонлар оммасига етказиш ишларини самарали ташкил этиш мақсадида қабул қилинган.

Мазкур Қарорнинг 3-бандига асосан савдо айланмасида китоб сотиш улушининг ҳажми 70 фоиздан кўп бўлган юридик шахс мақомидаги тадбиркорлик субъектларининг алоҳида статистик ҳисоби юритилади ва улар 2020 йил 1 январга қадар ягона солиқ тўловини тўлашдан озод этилади.

Солиқ тўғрисидаги қонун ҳужжатлари орқага қайтиш кучига эга эмас ва улар амалга киритилганидан кейин юзага келган муносабатларга нисбатан қўлланилади. Яъни Президентнинг ПҚ-3271-сонли қарори “Халқ сўзи” газетасида 2017 йил 14 сентябрда расмий чоп этилган бўлиб, унда белгиланган солиқ имтиёзлар ушбу санадан болшаб қўлланилиши мумкин.

Агар корхонангизни 2017 йил 3-чораги якуни бўйича савдо айланмасида китоб сотиш улушининг ҳажми 70 фоиздан кўпни ташкил этадган бўлса, унда 2017 йил 3-чоракнинг 14 сентябрдан 31 сентябргача бўлган давр учун реализациядан тушган тушум ягона солиқ тўловидан озод этилади, 2017 йил бошидан 14 сентябргача тушган тушум эса белгиланган тартибда солиққа тортилиши лозим. 

Ягона ер солиғи солиш мақсадида қишлоқ хўжалиги товари ишлаб чиқарувчилари бир вақтнинг ўзида қуйидаги шартларга жавоб беришлари керак (СКнинг 362-моддаси):

• ер участкаларидан фойдаланган ҳолда қишлоқ хўжалиги маҳсулотини етиштириш ва ўзи етиштирган мазкур маҳсулотни қайта ишлаш ёхуд ер участкаларидан фойдаланган ҳолда фақат қишлоқ хўжалиги маҳсулотини етиштириш асосий фаолият тури бўлиши;
•  қишлоқ хўжалигини юритиш учун маҳаллий давлат ҳокимияти органлари томонидан ўзларига белгиланган тартибда берилган ер участкаларига эга бўлиши;
• қишлоқ хўжалиги маҳсулотини етиштириш ва ўзи етиштирган мазкур маҳсулотни қайта ишлаш улуши реализация қилиш ёки қайта ишлаш учун олинган қишлоқ хўжалиги маҳсулотини ўз ичига олувчи қишлоқ хўжалиги маҳсулотини етиштириш ва қайта ишлаш умумий ҳажмида камида 50%ни ташкил этиши.

Корхонанинг фаолияти юқорида айтиб ўтилган шартларга тўғри келса, унда у қишлоқ хўжалиги товарларини ишлаб чиқарувчилар жумласига киради ва ягона ер солиғини тўлаши керак бўлади.

Хатингизга қараганда корхонангиз ягона ер солиғини тўловчиси ҳисобланиб, сиз томонингиздан балансингиздаги асосий воситалар бўлиб ҳисобланадиган айрим ишлаб чиқариш цехлари реализация қилинган.

Солиқ кодексининг 132-моддасига асосан асосий воситалари ва бошқа мол-мулки чиқиб кетишидан олинадиган даромадлар бошқа даромадлар таркибига киради.

Асосий воситалар ва бошқа мол-мулк объектларининг чиқиб кетишидан олинадиган молиявий натижани (фойдани ёки зарарни) аниқлашда асосий воситалар ва бошқа мол-мулк объектларининг илгариги қайта баҳолашлардаги ортган суммасининг ушбу асосий воситалар ва бошқа мол-мулк объекти қийматининг илгариги қайта баҳолашлардаги камайиши суммасидан ортган қисми асосий воситалар ва бошқа мол-мулкнинг чиқиб кетишидан олинган даромад таркибига киритилади.

Солиқ кодексининг 363-моддасига асосан ягона ер солиғини тўловчилар учун Солиқ кодекснинг 132-моддасида назарда тутилган бошқа даромадларга солиқ солинмайди, дивидендлар ва фоизлар, биргаликдаги фаолиятдан олинган даромадлар бундан мустасно.

Жумладан, қишлоқ хўжалиги маҳсулотини етиштириш ва қайта ишлаш билан боғлиқ бўлмаган фаолият турларини амалга оширишда ягона ер солиғи тўловчи мазкур фаолият турлари бўйича алоҳида-алоҳида ҳисоб юритиши ва ягона солиқ тўловини ёки қатъий белгиланган солиқ тўланиши назарда тутилган фаолият доирасида қатъий белгиланган солиқни тўлаши шарт.

Демак, ягона ер солиғини тўловчиси ҳисобланувчи корхона томонидан унинг балансидаги ишлаб чиқариш цехларининг реализация қилинишида солиқ оқибатлари юзага келмайди.

Президентимизнинг 17.04.2006 йилдаги ПҚ-325-сон Қарорига асосан 2006 йил 1 апрелдан бошлаб 4-иловадаги рўйхатга мувофиқ хизматлар кўрсатаётган юридик шахслар уч йил муддатга даромад (фойда) солиғи ва ягона солиқ тўлови тўлашдан озод этилган. Мазкур рўйхатда таълим сохасида хизматлар ҳам кўзда тутилган бўлиб, ушбу хизматларни амалга ошираётган корхоналар белгиланган имтиёзлардан фойдаланиши мумкин эди.

Ўзбекистон Республикаси Президентнинг 2016 йил 27 декабрдаги ПҚ-2699-сонли Қарорининг 26-бандига асосан Президентнинг "Ўзбекистон Республикасида 2006-2010 йилларда хизмат кўрсатиш ва сервис соҳасини ривожлантиришни жадаллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида"ги 2006 йил 17 апрелдаги ПҚ-325-сонли Қарорининг 7-бандида 35-иловага мувофиқ рўйхат бўйича хизматлар кўрсатаётган микрофирмалар ва кичик корхоналар учун белгиланган фойда солиғи ва ягона солиқ тўлови бўйича имтиёзларнинг амал қилиши 2020 йилнинг 1 январига қадар узайтирилган. Башарти имтиёзлар назарда тутилган хизматлар турларини кўрсатишдан тушум умумий тушум ҳажмининг 80%и ва ундан ортиғини ташкил этса, мазкур имтиёзлар микрофирмалар ва кичик корхоналарнинг барча даромадларига татбиқ этилади.

Нодавлат таълим муассасалари – кичик бизнес субъектлари бўлиб ҳисобланмайди. Шунинг учун Президентимизнинг 17.04.2006 йилдаги ПҚ-325-сон Қарорида белгиланган имтиёзлар уларга нисбатан тадбиқ этилмайди.

Улушлар, эгалик қилиш, фойдаланиш, тасарруф этиш объектлари бўла оладиган пайлар, ҳиссалар, пул маблағлари, қимматли қоғозлар, шунингдек бошқа моддий ҳамда номоддий объектлар билан бир қаторда мол-мулк деб тан олинади (Солиқ кодексининг 22-моддаси). Жисмоний шахсларга тегишли бўлган мол-мулкни реализация қилишдан олинган даромадлар (мулкий даромадлар) мол-мулкни реализация қилиш суммасининг ҳужжатлар билан тасдиқланган уни олиш қийматидан ошган қисми сифатида аниқланади. Уни олиш қийматини тасдиқловчи ҳужжатлар мавжуд бўлмаган тақдирда, мол-мулкни реализация қилиш қиймати даромад деб эътироф этилади (Солиқ кодексининг 176-моддаси 4-банди).

Муассис ўз улушини номинал қиймати бўйича сотаётган бўлса, мол-мулкни реализация қилишдан даромад бўлмайди, улушнинг сотилиши уни сотувчида солиқ мажбуриятлари юзага келишига олиб келмайди. Бунда улушнинг номинал қиймати таъсис шартномаси, устав, мол-мулкнинг устав капиталига ҳисса сифатида киритилишига доир ҳужжатлар билан тасдиқланган бўлиши керак. Муассис - улушни олувчида ҳам солиқ мажбуриятлари юзага келмайди.

Агар мол-мулкнинг чиқиб кетишидан олинган даромад вужудга келса, жисмоний шахс учун СКнинг 189-моддасига мувофиқ декларация асосида солиқ солинадиган даромадлар юзага келади.

"Масъулияти чекланган ҳамда қўшимча масъулиятли жамиятлар тўғрисида"ги Қонунга мувофиқ, муассис корхонанинг тақсимланмаган фойдасини Устав фондини кўпайтиришга йўналтириш тўғрисида қарор қабул қилиши мумкин ва ушбу тўғрисида ёзув таъсис ҳужжатларидаги ўзгартириш рўйхатдан ўтказилгандан сўнг амалга оширилади.

УФ миқдори жамиятнинг мол-мулки (унинг тасарруфида қолган фойда) ҳисобига кўпайтирилганда, унинг суммаси бўйича чеклов мавжуд. Бундай ошиш соф активларнинг қиймати билан устав капитали ҳамда захира фонди суммаси ўртасидаги фарқдан ортиқ бўлмаслиги керак (Қонуннинг 17-моддаси).

СКнинг 22-моддасига асосан дивидендлар деганда акциялар бўйича тўланиши лозим бўлган даромад; юридик шахс томонидан унинг муассислари ўртасида тақсимланадиган соф фойданинг ва (ёки) ўтган йиллардаги тақсимланмаган фойданинг бир қисми; юридик шахс тугатилганда мол-мулкни тақсимлашдан олинган, шунингдек муассис томонидан юридик шахсда иштирок этиш улушини олгандаги даромадлар, бундан муассис устав фондига ҳисса сифатида киритган мол-мулкнинг қиймати чегирилади, тақсимланмаган фойда устав фондини кўпайтириш учун йўналтирилган тақдирда, юридик шахс акциядорининг, муассисининг  қўшимча акциялар қиймати, улуш қийматининг ошиши тарзида олинган даромадлари тушунилади.

Тақсимланмаган фойда Устав фондини кўпайтириш учун йўналтирилган тақдирда, дивиденд кўринишидаги даромадлар деб тавсифланади ва уларга солиқ солинмайди.

Келтирилган Қонунга мувофиқ, муассиснинг жамият устав фондини камайтириш ҳақидаги қарори ёзма тарзда расмийлаштирилади. Муассиснинг қарорига кўра иштирокчи улушининг камайтирилаётган қисми пул маблағлари ёки корхонанинг бошқа мол-мулки билан қайтарилиши мумкин.

Таъсис ҳужжатларига ўзгартишлар МЧЖ иштирокчиларининг умумий йиғилиши қарорига биноан киритилади ва ушбу ўзгартишлар қонун ҳужжатларида назарда тутилган тартибда давлат рўйхатидан ўтказилиши керак.

Бунда шуни ҳисобга олиш зарурки, агар натижада жамият кўрсатилган Қонуннинг 14-моддасида белгиланган устав фондининг энг кам миқдоридан (МЧЖни давлат рўйхатидан ўтказиш учун ҳужжатларни тақдим этиш санасидаги ҳолатга кўра қонун ҳужжатларида белгиланган ЭКИҲнинг 40 бараваридан) кам бўлиб қолса, ўз устав фондини камайтиришга ҳақли бўлмайди.

МЧЖ Устав фондини камайтирилиши бўйича ҳуқуқ кўрсатилган Қонуннинг 19-моддаси билан мустаҳкамланган. Мазкур моддада жамият ўз устав фондини камайтириши шарт бўлган ҳоллар ҳам назарда тутилган.

Солиқ оқибатлари масаласига келсак, агар улушнинг ҳақиқий миқдори ҳиссадан ошса, муассис чиқиб кетаётганда солиқ оқибатлари юзага келади. Ошиш суммаси дивидендларга тенглаштирилади ва унга тўлов манбаида 10%лик ставкада солиқ солинади (СК 184-моддаси 2-қисми 3-банди).

Шунингдек, Солиқ кодексининг 179-моддаси 19-бандида назарда тутилишича, дивидендлар тарзида олинган ва дивиденд тўлаган юридик шахснинг устав фондига йўналтирилган даромадларга солиқ солинмайди. Бироқ имтиёз қўлланилганидан сўнг бир йил ичида иштирокчи муассислар таркибидан чиққанда ёхуд тугатилаётган юридик шахснинг мол-мулки унинг муассислари ўртасида тақсимланганда илгари солиқ солишдан озод қилинган даромадларга умумий асосларда солиқ солиниши керак. Ушбу имтиёзни беришдан мақсад - дивидендлар ҳисобига устав фондига киритилган инвестициялардан муайян давр (камида 1 йил) ичида юридик шахснинг эҳтиёжлари учун фойдаланишдан иборат.

Ҳақиқатан ҳам асосий фаолият тури ишлаб чиқариш соҳасидаги фаолият бўлган корхоналар Ягона солиқ тўловининг энг кам миқдори киритилиши муносабати билан ягона солиқ тўловини ҳисоблаб чиқариш ва тўлаш тартиби тўғрисидаги Низомга (МВ, ИВ ва ДСҚнинг АВ томонидан 3.03.2011 йилда 2203-сон билан рўйхатдан ўтказилган қарори билан тасдиқланган) мувофиқ ягона солиқ тўлови (ЯСТ) тўловчилари ЯСТни Солиқ кодексида белгиланган тартибда, Ўзбекистон Республикаси Президентининг қарори билан тегишли йил учун тасдиқланган ставкалар бўйича, лекин энг кам миқдордан - эгаллаб турган ер майдонидан келиб чиқиб, ушбу Низомнинг 1-иловасида кўрсатилган пасайтирувчи коэффициентларни ҳисобга олган ҳолда ҳисоблаб чиқарилган ер солиғининг уч бараваридан кам бўлмаган миқдорда тўлайдилар.

Шуни қайд этиш лозимки, 2203-сон Низомда корхона фаолияти ўзига боғлиқ бўлмаган сабабларга кўра вақтинча тўхтатилган тақдирда ҳам энг кам миқдорни ҳисобга олган ҳолда ЯСТ тўлашдан озод қилиниши назарда тутилмаган. Шу сабабли ҳатто реализация кўрсаткичлари бўлмаган тақдирда ер солиғининг 3 баравар суммасини ҳисобга олган ҳолда ЯСТ ҳисоблаб ёзиш керак.

Демак, сизнинг ҳолатингизда агар йилнинг 1-чораги учун ЯСТнинг ҳисоб-китоб суммаси нолга тенг бўлса, бюджетга чораклик ҳисоб-китобда ЯСТнинг энг кам миқдори тўланади.

Шуни билингки, ҳисобот даврида ишлаб чиқариш фаолияти амалга оширилмаганда, 2203-сон Низомнинг 1-иловасида кўрсатилган пасайтирувчи коэффициент қўлланилмайди.

Сиз тақдим этган маълумотларга асосан МЧЖда солиқ органлари томонидан ўтказилган режали текшириш якуни бўйича 1 012 346,9 минг сўмлик солиқлар бюджетга қўшимча ҳисобланиши амалга оширилган.

Энди, текширувчилар томонидан бюджетга қўшимча ҳисобланган сумма амалиётда даромадни яшириш ҳолати деб баҳоланиши ёки баҳоланмаслиги масаласига келсак, сизга қуйидагиларни маълум қиламиз:

Жумладан, Ўзбекистон Республикаси ЖКнинг 184-моддасига асосан фойда (даромад) ёки солиқ солинадиган бошқа объектларни қасддан яширишни, камайтириб кўрсатишни, шунингдек давлат томонидан белгиланган солиқларни ёки бошқа мажбурий тўловларни тўлашдан қасддан бўйин товлашни анча миқдорда содир этиш, шундай қилмиш учун маъмурий жазо қўлланилганидан кейин рўй берган бўлса, - энг кам ойлик иш ҳақининг 150 бараваригача миқдорда жарима ёки 2 йилгача ахлоқ тузатиш ишлари билан жазоланади.

Солиқлар ёки бошқа мажбурий тўловларни тўлашдан бўйин товлаш жуда кўп миқдорда содир этилган бўлса, - энг кам ойлик иш ҳақининг 300 бараваридан 600 бараваригача миқдорда жарима ёки 3 йилдан 5 йилгача озодликни чеклаш ёхуд 3 йилдан 5 йилгача озодликдан маҳрум қилиш билан жазоланади.

1-марта жиноят содир этган шахс, агар у солиқ текшируви материалларини кўриб чиқиш натижалари бўйича давлат солиқ хизмати органининг қарорини олган кундан эътиборан ўттиз кун ичида солиқлар ва бошқа мажбурий тўловлар, шу жумладан, пенялар ва бошқа молиявий санкциялар тарзида давлатга етказилган зарарнинг ўрнини тўлиқ қопласа, жавобгарликдан озод қилинади.

Шундан келиб чиқиб, сизнинг ҳолатингизда МЧЖ раҳбарига нисбатан ЖКнинг 184-моддаси 3-қисми бўйича жиноий иш очилиши ҳолати фойда (даромад) яширилгалиги учун эмас, балки, соолиқ текширувида аниқланган, жуда кўп миқдордаги солиқларнинг бюджетга тўланмаганлиги ҳисобига қўзғатилган.

Президентнинг 21.12.2016 йилдаги ПҚ-2687-сонли Қаpopига асосан ноозиқ-овқат истеъмол товарлари ишлаб чиқаришга ихтисослашаётган микрофирмалар ва кичик корхоналар 2020 йилинг 1 январига қадар ягона солиқ тўловини тўлашдан озод этилган.

Дивидендлар ва фоизлар тарзидаги даромадлар эса тўлов манбаида 10 фоиз солиқ ставкада даромад солиғига тортилади (Президентнинг ПҚ-3454-сонли қарори 3-банди).

Тегишли давр учун ЯСТ ҳисобланишида тўлов манбаида солиққа тортиладиган дивидентлар ва фоизлар солиқ солинадиган базадан чегириб ташланади (СКнинг 356-моддаси 1-қисми 2-банди). Бу дегани, дивидендлар ва фоизлар тарзидаги даромадлар ЯСТга тортилмайди.

Президентнинг 21.12.2016 йилдаги ПҚ-2687-сонли Қаpopи билан дивидендлар ва фоизлар тарзидаги даромадлар солиқлардан озод этилмаган.

Демак, ЯСТ бўйича имтиёзга эга бўлган корхонанинг фоизлар тарзидаги даромадлари Солиқ кодексининг 156-моддасига мувофиқ тўлов манбаида солиққа тортилиши лозим.

Солиқ кодексининг 186-моддасига кўра, йил мобайнида асосий иш (хизмат, ўқиш) жойи ўзгарган тақдирда, жисмоний шахс жорий йилда ўзига тўланган даромадлар ва ушлаб қолинган жисмоний шахслардан олинадиган даромад солиғи суммалари тўғрисидаги маълумотномани янги асосий иш (хизмат, ўқиш) жойидаги бухгалтерияга дастлабки иш ҳақи ҳисоблангунига қадар тақдим этиши шарт. Илгариги иш (хизмат, ўқиш) жойидан маълумотнома тақдим этилмаган ёки солиқ тўловчининг идентификация рақами тақдим этилмаган тақдирда, жисмоний шахслардан олинадиган даромад солиғи белгиланган энг юқори ставка бўйича ушлаб қолинади. Маълумотнома ёки идентификация рақами кейинчалик тақдим этилган тақдирда, жисмоний шахслардан олинадиган даромад солиғи суммаси илгариги асосий иш (хизмат, ўқиш) жойида олинган даромадлар инобатга олинган ҳолда қайта ҳисоб-китоб қилинади.

Янги асосий иш (хизмат, ўқиш) жойида жисмоний шахслардан олинадиган даромад солиғини ҳисоблаб чиқариш календарь йил бошидан буён илгариги ва янги иш (хизмат, ўқиш) жойларидан олинган жами даромаддан келиб чиққан ҳолда амалга оширилади.

2017 йил учун жисмоний шахслардан олинадиган даромад солиғи ставкалари ЎзР Президентининг 27.12.2016 йилдаги ПҚ-2699-сон қарорига 9-иловасида белгиланган.

Шуни эслатиб ўтамизки, Солиқ кодексининг 38-моддасига асосан солиқ органи солиқ даври тугаганидан кейин 5 йил ичида солиқларни ҳисоблаши ёки ҳисобланган суммани қайта кўриб чиқиши мумкин. Солиқ тўловчи солиқ даври тугаганидан кейин 5 йил ичида солиқлар ва бошқа мажбурий тўловларнинг ортиқча тўланган суммаларини ҳисобга олишни ёки қайтаришни талаб қилишга ҳақли.

Солиқ кодексининг 13-моддасига асосан солиқ тўловчилар - зиммасига солиқлар ва бошқа мажбурий тўловларни тўлаш мажбурияти юклатилган жисмоний шахслар, юридик шахслар ва уларнинг алоҳида бўлинмаларидир.

Демак, сизнинг ҳолатингизда 2017 йилга тааллуқли бўлганлиги боис солиқ мажбурияти бўйича даъво муддати тугамаган ва 2017 йил учун ЖШДС қайта ҳисоб-китоб қилиниши мумкин.

Микрофирмалар ва кичик корхоналар жумласига ходимларининг сони бўйича қонун ҳужжатларида белгиланган мезонга мос келадиган юридик шахслар киради. Бунда:

• ходимларнинг сони ҳисобот йили учун ходимларнинг ўртача йиллик сонидан келиб чиққан ҳолда аниқланади;
• ходимларнинг ўртача йиллик сонини аниқлашда ўриндошлик, пудрат шартномалари ва бошқа фуқаролик-ҳуқуқий тусдаги шартномалар бўйича ишга қабул қилинган ходимларнинг, шунингдек унитар корхоналарда, ваколатхоналар ва филиалларда ишлаётганларнинг сони ҳам ҳисобга олинади;
• юридик шахсларни микрофирмалар ва кичик корхоналар тоифасига киритишда юридик шахснинг асосий фаолият (ихтисослиги) турига тўғри келадиган ходимлар сонининг мезони қабул қилинади.

Бунда акциз солиғи тўланадиган маҳсулот ишлаб чиқаришни ва ер қаъридан фойдаланганлик учун солиқ солинадиган фойдали қазилмаларни қазиб олишни амалга оширувчи микрофирмалар ва кичик корхоналарга ягона солиқ тўлови татбиқ этилмайди (СКнинг 350-моддаси).

Микрофирмалар ёки кичик корхоналар сирасига киритиш учун ходимларнинг чекланган сони ИФУТ кодига қараб Кичик тадбиркорлик субъектларига тегишли бўлган ташкилотлар таснифлагичи бўйича аниқланади (ВМнинг 24.08.2016 йилдаги 275-сон қарори).

Юқоридагилардан келиб чиқиб айтишимиз мумкинки, сизнинг корхонангиз Кичик тадбиркорлик субъектларига тегишли бўлган ташкилотларнинг таснифлагичига кўра кичик корхоналар тоифасига кирса, корхона Солиқ кодексининг 350-моддаси биринчи қисмига асосан солиқ солишнинг соддалаштирилган тартибини танлаб, ягона солиқ тўловини тўлаш тартибига ўтиш ҳуқуқига эга.

Шунингдек, 2018 йилнинг 1 январидан бошлаб Нотижорат ташкилотларига ходимлар сонидан қатъи назар уларнинг тадбиркорлик фаолиятидан олинган даромадлари қисмидан ягона солиқ тўловини тўлаш ҳуқуқи берилган (Президентнинг 29.12.2017й. ПҚ-3454-сонли қарори, 10-банди).