Иш ўринларининг меҳнат шароитлари бўйича аттестациясидан қуйидагилар ўтказилиши керак:

- меҳнат шароитлари бўйича ходимларга қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда имтиёзлар ва компенсациялар назарда тутилган иш ўринлари;

- ногиронлар банд бўлган иш ўринлари;

- имтиёзли шартларда пенсияга чиқиш ҳуқуқини берадиган ишлаб чиқаришлар, муассасалар, ишлар, касблар, лавозимлар ва кўрсаткичлар рўйхатларида кўрсатилган иш ўринлари;

- хавфли ишлаб чиқариш объектларидаги иш ўринлари (“Меҳнатни муҳофаза қилиш тўғрисида”ги қонунининг 14-м., кейинчалик – Қонун).

Таъкидлаш лозимки, Қонунда аниқ иш ўринлари ҳақида кўрсатилмаган ва бу ўз ўрнида бундай иш ўринлари рўйхати иш берувчи томонидан “Иш ўринларини меҳнат шароитлари ва асбоб-ускуналарнинг жароҳатлаш хавфлилиги юзасидан аттестациядан ўтказиш тартиби тўғрисида”ги низом (15.09.2014й. 263-сон ВМҚга илова, кейинчалик- Низом) билан ўрнатилган тартибда ўтказиладиган аттестация натижасига кўра шакллантирилишини назарда тутади.

Аттестация мақсадларидан бири бу оғир ишларда, ноқулай, зарарли ва (ёки) хавфли ишларда ва меҳнатнинг бошқа алоҳида шарт-шароитларида банд бўлган ходимларга қонун ҳужжатларида назарда тутилган имтиёзлар ва компенсацияларни белгилашдир (Низомнинг 5-б.).

Қонун ҳужжатларида ўрнатилган имтиёзлар ва компенсациялар тўғрисида тўхталадиган бўлсак, ноқулай меҳнат шароитларидаги ишларда банд бўлган ходимлар учун, алоҳида тусга эга бўлган ишлардаги ходимлар учун иш вақтининг қисқартирилган муддати белгиланган (МКнинг 117-м., 118-м.).

ВМ 11.03.1997 йилдаги 133-сонли қарорининг:

-4-иловасига мувофиқ қисқартирилган иш куни белгиланадиган алоҳида тусга эга бўлган ишлардаги ходимлар рўйхати тасдиқланган;

-8-иловага мувофиқ меҳнат шароити ўта зарарли ва ўта оғир ишларда банд бўлган ходимлар учун иш вақтининг чекланган муддати белгиланган.

Шунингдек, ишнинг алоҳида тусига эга бўлган, ўта зарарли ва ўта оғир меҳнат шароитида ишлайдиган ходимлар учун қўшимча таътилнинг энг кам муддати 12 иш куни этиб белгиланган.

Корхонанинг жамоа шартномасида иқтисодий имкониятларини ҳисобга олган ҳолда бошқа шартлар, шу жумладан қонунлар ва бошқа норматив ҳужжатлар билан белгиланган нормалар ва қоидаларда кўрсатилганига қараганда имтиёзлироқ меҳнат шартлари ва ижтимоий-иқтисодий шартлар (қўшимча таътиллар, пенсияларга тайинланадиган устамалар, муддатдан илгари пенсияга чиқиш, транспорт ва хизмат сафари харажатлари учун компенсациялар, ходимларни ишлаб чиқаришда ҳамда уларнинг болаларини мактабда ва мактабгача таълим муассасаларида текин ёки қисман ҳақ тўланадиган тарзда овқатлантириш, бошқа қўшимча имтиёз ва компенсациялар) назарда тутилиши мумкин.

Юқоридагилардан келиб чиқиб ҳулоса қилиш мумкинки, Қонуннинг 14-моддаси билан назарда тутилган иш ўринлари аттестация натижасига кўра аниқланади ва иш берувчи қонун ҳужжатларида белгиланган имтиёзлар ва компенсацияларни бундай иш ўринларида ишлаётган ходимларга қўллаши шарт ҳисобланади.

Иш берувчи меҳнат шартномаси тузиш чоғида дастлабки тарзда ва кейинчалик (иш давомида) вақти-вақти билан қуйидаги ходимларни тиббий кўрикдан ўтказишни ташкил қилиши шарт:

ўн саккиз ёшга тўлмаганлар;

олтмиш ёшга тўлган эркаклар, эллик беш ёшга тўлган аёллар;

ногиронлар;

меҳнат шароити ноқулай ишларда, тунги ишларда, шунингдек транспорт ҳаракати билан боғлиқ ишларда банд бўлганлар;

озиқ-овқат саноатида, савдо ва бевосита аҳолига хизмат кўрсатиш билан боғлиқ бўлган бошқа тармоқлардаги ишларда банд бўлганлар;

умумтаълим мактаблари, мактабгача тарбия ва бошқа муассасаларнинг бевосита болаларга таълим ёки тарбия бериш билан машғул бўлган педагог ва бошқа ходимлари.

Меҳнат шароити ноқулай ишлар ва бажарилаётганида дастлабки тарзда ва вақти-вақти билан тиббий кўрикдан ўтилиши лозим бўлган бошқа ишларнинг рўйхати ва уларни ўтказиш тартиби  Соғлиқни сақлаш вазирлиги томонидан белгиланади (МКнинг 214-м).

Тиббий кўриклар юқумли ва паразитар касалликлар келиб чиқиши ва тарқалишига йўл қўймаслик, шунингдек касб касалликлари, заҳарланишлар ва бахтсиз ҳодисаларнинг олдини олиш мақсадида ўтказилади (АВда 29.08.2012 й. 2387-сон руйх. ол. Низомнинг 3-б., кейинчалик -Низом). Иш берувчи МКнинг 214-моддасида ва Низомнинг 1 – 3 иловаларида келтирилган рўйхатларда назарда тутилган ишлардаги ходимларни меҳнат шартномасини тузиш вақтида дастлабки тарзда ва вақти-вақти билан тиббий кўрикдан ўтказишни ташкил қилиши шарт (Низомнинг 4-б.).

Таъкидлаш лозимки, мазкур Низом тиббий кўрикдан ўтиши шарт бўлган лавозимларга эга бўлган ташкилотларга тааллуқлидир. Агар эгаллаган лавозимингиз (бажараётган ишингиз) юқоридаги Низом билан тасдиқланган рўйхатга киритилган бўлса, демак иш берувчи Сизни тиббий кўрикдан ўтказишга мажбур ҳисобланади.

“Баландликда ишлаганда меҳнатни муҳофаза қилиш қоидалари”нинг (АВнинг 24.01.2009 й. 1890-сон рўйх.ол.) муқаддима қисмида мазкур Қоидалар авиация техникасига техник хизмат кўрсатишда, таъмирлашда, шунингдек, фуқаро авиацияси тизимига кирувчи корхоналар, муассасалар, ташкилотлар ва ўқув юртларида баландликдаги қурилиш-монтаж ва бошқа ишларни бажаришда меҳнатни муҳофаза қилиш талабларини белгилаши кўрсатилган. Меҳнат фаолиятингизни олиб бораётган ташкилот юқорида келтирилган ташкилотлар турига мансуб бўлган тақдирдагина, Сиз бажараётган ишингизга нисбатан мазкур Қоидалар меъёрлари қўлланилади.

“Иш ўринларини меҳнат шароитлари ва асбоб-ускуналарнинг жароҳатлаш хавфлилиги юзасидан аттестациядан ўтказиш тартиби тўғрисида”ги низом (15.09.2014 й. 263-сон ВМҚга илова) билан ўрнатилган тартибда ўтказиладиган аттестация натижасига кўра шакллантирилишини назарда тутади. Кўрсатилган Низомнинг 5-бандида белгиланишича, аттестация мақсадларидан бири бу оғир ишларда, ноқулай, зарарли ва (ёки) хавфли ишларда ва меҳнатнинг бошқа алоҳида шарт-шароитларида банд бўлган ходимларга қонун ҳужжатларида назарда тутилган имтиёзлар ва компенсацияларни белгилаш ҳисобланади.

Иш ўринлари аттестацияси бўйича қўшимча маълумотни қуйидаги манзил орқали https://vopros.norma.uz/question/9909 олишингиз мумкин.

«Меҳнатни муҳофаза қилиш тўғрисида»ги Қонуни ва ВМнинг 12.07.2000й. 267-сон ва 10.07.2010й. 153-сон қарорларига мувофиқ турли тармоқларда ишлаб чиқариш корхоналари ва ташкилотлари ходимлари меҳнатини муҳофаза қилиш мақсадида бир қатор қоидалар тасдиқланган.

Таъкидлаш жоизки, турли тармоқ сохаларида меҳнат қилаётган ходимлар меҳнати муҳофазаси юзасидан тасдиқланган қоидаларда ташкилотлар ўта хавфли касблар ва ишлар рўйхатига эга бўлиши лозимлиги, лавозим йўриқномаларига мувофиқ, хавфли моддалар билан бажариладиган ишларни, баландликда, ифлосланган ҳаво ва сув муҳитида, юқори ҳарорат ва намлик шароитида бажариладиган ишларни, буғ ва сув иситиш қозонлари, юк кўтариш механизмлари, босим остида ишлайдиган сиғимлар, электр қурилмаларга хизмат кўрсатиш билан боғлиқ ишларни ҳамда тегишли тармоқ тариф-малака маълумотномасига мувофиқ бошқа хавфли ишларни бажаришни назарда тутувчи касблар ўта хавфли касблар рўйхатига, мазкур вазифаларни бир марталик топшириқ асосида бажарилишини назарда тутувчи ишлар ўта хавфли ишлар рўйхатига киритилиши зарурлиги белгилаб қўйилган.

Ўз ўрнида, иш берувчи томонидан меҳнат шароитлари бўйича ходимларга қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда имтиёзлар ва компенсациялар назарда тутилган иш ўринлари рўйхатини 15.09.2014 й. 263-сон ВМҚга 1-илова билан ўрнатилган тартибда ўтказиладиган аттестация натижасига кўра шакллантириши шарт.

Меҳнат фаолиятингизни олиб бораётган ташкилот “Баландликда ишлаганда меҳнатни муҳофаза қилиш қоидалари”да (АВнинг 24.01.2009 й. 1890-сон рўйх.ол.) назарда тутилган корхоналар турига мансуб бўлмаганда, юқорида таъкидланганидек, тармоқ сохаси бўйича ўрнатилган тартибда тасдиқланган меҳнатни муҳофаза қилиш қоидалари меъёрлари қўлланилади.

Меҳнат шароити ноқулай ишлар ва бажарилаётганида дастлабки тарзда ва вақти-вақти билан тиббий кўрикдан ўтилиши лозим бўлган бошқа ишларнинг рўйхати ва уларни ўтказиш тартиби  ССВ томонидан белгиланади (МКнинг 214-м).

Хулоса қилиб айтиш мумкинки, нарвонга чиқиб, ердан 2 метр баландликда ўрнатилган электр энегриясини ҳисобга олиш приборининг кўрсаткичларини ёзиб олиш билан боғлиқ бўлган ишингиз ўрнатилган тартибда ноқулай ёки хавфли ишлар рўйхатига киритилган бўлса (баландликдаги ишлар тоифасига ер, том тўсини ёки ишчи тўшама юзасидан 1,5 метр ва ундан баландликда нарвонлар, нарвончалар, супалар, майдончалар, машиналар ва бошқа ёрдамчи ускуналарнинг устида туриб бажариладиган ишлар киради), демак Сизга нисбатан «Ходимларни тиббий кўрикдан ўтказиш тартиби тўғрисида»ги Низомнинг (АВда 29.08.2012 й. 2387-сон руйх. ол.) тегишли меъёри қўлланилади.